Çuvaş Mitolojisi

Rusya’nın Avrupa kısmının ortasında yer alan Çuvaşistan Cumhuriyetinin yerli halkı Çuvaş Türklerinin mitolojisi pagan özelliklerini korumayı başarmıştır. Ona göre dünya üç gökyüzü, bir yeryüzü ve üç yeraltı toplam olarak yedi tabakadan ibaret. Son yeraltı tabakada insan ruhlarının ölümden sonra yaşamaya devam ettiğine inanılır. Çuvaş efsanelerinde yeryüzü, gökyüzü ve yeraltı dünyasında yaşayan, çeşitli görevleri yerine getiren 200’den fazla Çuvaş tanrısından söz edilir.

Çuvaş Tanrılar panteonunun eski Türklerin mitolojisi ile alakası yok, o Volga Nehri bölgesinde yerli gelenekler temelinde oluştu. Çuvaş mitolojisinde baş Tanrı Gökyüzü Yaratıcı Tanrısı Sulti-tura’dır. ‘Tura’ sözcüğünün kaynağı eski Türkçe Tengri’ye uzanıyor. Başka Tanrılar Sulti-tura’nın hükmü altında bulunuyor. Çoğunun hizmetinde ise hizmetçi ruhlar da var. Mesela, Kader Tanrısı’na haberci Puleh ve Pihampar (o da hayvanların koruyucusu) hizmet etmektedir. Ekmeğin Yaratıcısı Tanrısı’na ‘tahıllar yaratıcısı’, ‘ekmek üreticisi’, ‘ekmek koruyucusu’ v.b. ruhlar yardım etmektedir. Arıların Yaratıcısı Tanrısının hizmetinde ise ‘kraliçe arı veren’, ‘tatlılık veren’, ‘arıların hareketlerini yönlendiren’ ruhlar bulunmaktadır.

Çuvaş mitolojisinde birçok yaratıcı Tanrılar var bunlardan bazıları:

Ruhların yaratıcısı Çun Suratakan Tura,
Çocukların yaratıcısı Ival-Her Suratakan Tura,
Ekmeğin yaratıcısı Tırpul Suratakan Tura,
Evcillerin yaratıcısı Vilyah-Çerleh Suratakan Tura,
Evlerin yaratıcısı Surt Suratakan Tura,
Zenginlik yaratıcısı Mul Suratakan Tura,
Çiçekler yaratıcısı Çiçek Suratakan Tura,
Güç ve sağlık veren Huras Antarakan,
Yeryüzü yaratıcısı Ser Aşşe

Çuvaş Türklerinin dini inançlarının sisteminde koruyucu Tanrılar, mesela Ee tura (yolcuların koruyucusu), Suren ıra (denizcilerin koruyucusu), Ira tura (evlilik ve iyilik tanrısı), Pereket tura (ailenin mutluluğunu sağlayan bereket tanrısı) önemli yer tutar.

Ayrıca Çuvaş panteonunda çeşitli doğa olaylarını simgeleyen Tanrılar önemli rol oynar. Arasında Suta tençe (ışık), Hevel (Güneş), Uyahtura (Ay), Sil (rüzgar), Etem tura (gök gürültüsü ve şimşek), Asa (sadece şimşek) ve Aslati (sadece gök gürültüsü) yer almaktadır.

Ayrıca güneşin babası, güneşin annesi, güneşin çocukları, yeryüzü annesi, rüzgarın annesi, Ay Tanrısı’nın eşi ve çocukları, gök gürültüsünün annesi, şimşeğin annesine v.s. saygı gösterilir. Bazen baş tanrının ayrı parçalarının kutsal olduğuna inanılır (mesela güneşin kulakları, güneşin ayakları, güneşin kanatları).

Çuvaş mitolojisine özgü olan kötü karakterler arasında hastalıkların nedeni sanılan şeytan ruhu Vopkan ve ölümden sonra kimsenin anmadığı insan ruhunun dönüştüğü Hıtam ruhu yer almaktadır. Tatar ve Başkurt mitolojisinin karakterlerine Çuvaş orman ruhu Arsuri (Şural’a uygun), kötü ruh Vupar (Ubır’a uygun), su annesi ve su babası ruhları, ahır sahibi Karta Puse (Abzar Myase’ye uygun), ev koruyucusu Hert Surt (Oy İyase’ye uygun) yakın.

Hert Surt ve Vutaş ruhlarının isimleri Fin-Ugor kökenlidir. Çuvaş mitolojisinin bazı karakterlerinin kökleri 9-10. yüzyıllarda Bulgarlar arasında yayılan İslam’a uzanır. Arasında Kader Habercisi Pihampar (Peygamber sözcüğünden türemiş), Bereket Tanrısı Pereket tura, Sulti tura’ya kurban veren Harpan tura tanrısı (kurban sözcüğünden), koruyucu ruh Aşapatman karçake (Muhammed’in eşi Ayşe ve kızı Fatima isimlerinden türemiş), Ölüm ruhu Esrel, Pireşti meleği, şeytan ruhu (yüzenlere saldırıp kaçırdığına inanılır) v.b. yer almaktadır.